Dende 1975, un pueblu ta soxulgáu nel sable del ermu sah.arianu. Anguaño, el so enfotu ta nos seis meses d'estensión de la MINURSO, la misión dela ONX pal referéndum d'autodetermín del Sah.ara Occidental dende la fin de marzu. La Corte Internacional de Xusticia reconoz el drechu al llibre determín de los Pueblos colonizaos, según la Carta de les Naciones Xuníes.
España, potencia colonial alministradora desdexó esi territoriu a la invasión marroquina, d'una miente illegal.
Marruecos, pesie al dictame del Tribunal Internacional de La Faya, que refugó la ocupación marrroquina, tentó dende entós la torga del exerciciu de l'autodetermín sah.arianu per aciu de medios bélicos y políticos como fechos consumaos. Asina fízose col control de los medios marinos sah.arianos y la so esplotación illegal. Que negocia colos Protocolos de Pesca cola Xunión Europea al marxe de les obligaciones del respetu a la soberanía permanente del Sáhara Occidental sobre los sos recursos naturales, cuestionada pola ONX. Amás del apropiamientu de los fosfatos, los productos agrícoles y los acuíferos.
Les autoridaes marroquines torguen los censos de la ONX, espardiendo xente del so país nos territorios ocupaos. Rescampla la socesiva construcción de delles muries llendaes de mines que separten los territorios ocupaos de los llibres, incluyíu'l campamentu de Tinduf (Arxelia) onde viven los sah.arianos como refuxaos.
La propia MINURSO topóse con pilancos pal so llabor poles autoridaes marroquines que vulneren los drechos humanos de mou sistemáticu, tortures incluyíes.
Según l'Observatoriu Asturianu de Drechos Humanos pal Sáh.ara Occidental (OAPSO), l'Estáu español, la Xunión Europea y la ONX nun puen dexar pasar más tiempu ensin iguar esti conflictu diplomáticu internacional y descolonizar dafechu un territoriu qu'ha ser llibre. Como afitó'l Secretariu Xeneral de les Naciones Xuníes en marzu encamentando “que'l conflictu del Sah.ara dura demasiáu tiempu y ha finar pol bien y la dignidá de la población del Sah.ara Occidental, incluyíos los desplazaos per más de cuatro décades, asina como pola estabilidá de la rexón, que fai frente a múltiples problemes políticos, económicos y de seguridá.” y añedió que “les partes, los países vecinos y otros interllocutores han adoptar nueves midíes que reflexen el nuevu espíritu pidíu pol Conseyu de Seguridá.
La presencia d'España nel Conseyu de Drechos Humanos de les Naciones Xuníes nel períodu 2018-2020, ye una oportunidá p'afitar la defensa de la llegalidá internacional y de los drechos humanos del Pueblu Sah.araianu. Pol so papel de Potencia Alministradora y la so responsabilidá hestórica y moral pa col compormisu de la so sociedá civil.
El relevu d'una dominación colonial estranxera española, agora de iure per otra marroquina de facto ye una violación de drechos del Pueblu Sah.arianu, que nun ye de recibu nel tiempu presente.
La ONX quier un averamientu d'altu nivel de les partes implicaes enantes de la fin d'añu. Una nueva oportunidá qu'amuese qu'esti conflictu tien solución. Porque yá ye hora, ¿non?