Una nota del autor revela'l so pensamientu a favor de la estinción de la llingua asturiana p'aumentar los falantes de castellán
23 jul 2023 . Actualizado a las 10:03 h.L'asturianu ye una de les llingües romances más maltrataes de la península ibérica. Inda güei quien-y niega siquier que seya una llingua y pretende que se trata d'un mecigayu de dialectos, los bables. Inda güei nel sieglu XXI, en xunetu del añu 2023, conceyales del gobiernu de Xixón, pueden permitise estrenar mandatu diciendo que pretenden nun contratar a cantantes qu'actúen en llingua asturiana. Too esto vien de llexos, pero agora salió a la lluz un testu bien descriptivu, los planes, les esperances de la mayor figura de la filoloxía del sieglu XIX n'España, una figura d'autoridá qu'estendió la so influyencia hasta cuasi cien años dempués, Ramón Menéndez Pidal y el so pruyimientu de qu'acabar col asturianu gracies al serviciu militar y a la escuela.
La nota, probablemente un comentariu a la preparación del so testu 'El bable de Lena', foi recoyida na tesis doctoral sobre Pidal de Pruden Gartzia y publicada por Euskaltzaindia, l'Academia de la Llingua Vasca, y cita espresamente'l so deséu: «la desaparición en breve del dialecto mediante el servicio militar obligatorio y la universalidad de instrucción primaria castellana; que se sumen los 600.000 habitantes que hablan asturiano al caudal de los que hablan la lengua de Cervantes y Lope sin que como a los catalanes nos ciegue el prurito infantil de crear una lengua literaria. Teniendo la hermosa de Castilla, a qué agregar más literaturas pobres y efímeras que no han dado a la literatura universal obra ninguna. Estos dialectos lo mejor que podemos desearles es que sean bien estudiados por la ciencia y luego desaparezcan»
Esta nota nun ye más qu'un curtiu comentariu na tesis de Gartzia pero, según destacó l'investigador y académicu de l'ALLA, David Guardado, que publicó un testu sobre ella «p'Asturies ye bien importante» y reflexa que «realmente la ideoloxía de Pidal ye una ideoloxía dominante nel so tiempu que ye parte d'un programa políticu d'implantación del castellanu como llingua dominante y del descarrilamientu, digamos, dende'l puntu de vista políticu, ideolóxicu de los procesos de recuperación de les llingües non castellanes que se taben dando nesi momentu n'España».
Nesti sentíu añade que «esta nota reflexa un pensamientu políticu de les élites vinculaes al nacional lliberalismu, centralista, unitariu de finales del XIX del que ye bon representante Pidal y que n'Asturies tien una implantación al traviés de la Universidá d'Uviéu, de xente como Fermin Canella. Ye una ideoloxía que plantea que'l procesu de recuperación del asturianu ye contraproducente, ye malo, ye una cosa qu'hai qu'atayar al traviés de la escuela y el serviciu militar».
El trabayu de Guardado céntrase na datación de la nota, qu'él estima sedría del añu 1897 gracies a referencies como'l númberu d'habitantes de la rexón, y destaca'l fechu de que se taba mui cerca yá de la independencia de Cuba, del Desastre del 98, lo que foi bien influyente nesti pensamientu.
¿Y cómo yera'l serviciu militar entós? Bien inxustu, «la mili» nació col sieglu XIX pero hasta bien entrada la tercer década del sieglu podíen llibrase d'ella determinaos estamentos sociales y foi voluntaria en dellos periodos en rexones como País Vascu, Navarra y Cataluña. Dende enantes de la metá de sieglu podía pagase un dineru pa evitala lo qu'aumentaba les desigualdaes sociales, los varones más probes d'España fueron usaos como carne de cañón nes guerres coloniales de los más afortunaos.