La primer República alitó ente 1873 y 1874. La segunda de 1931 a 1939. La tercera sedrá la evolución llóxica d'esta monarquía parllamentaria que lleva vixente dende 1977.
Nos estaos del nuesu al rodiu européu, la república ye la forma d'estáu más espardida. Llendando con nós. Portugal y Francia sonlo.
La hetoria foi cuasi paralela nos dos estaos de la Península Ibérica hasta 1974. Portugal fízose republicana y poco dempués n'España un dictador cedió la xefetura del estáu a un Borbón. Anguaño, otru Borbón foi l'heriede del tronu.
Por razones bien conocíes, el so pá foi un fraude non exemplarizante pa la institución, asina como'l so xenru. Tres los trupos asuntos familiares, abrióse la posibilidá teórica de plantegar un referéndum pa que los ciudadanos puean esbillar ente monarquía o república.
Inclusive hai movimientos pa que seyan varies les repúbliques pa sustituyir a la monarquía, dependiendo de los territorios con puxu dixebriegu.
La opacidá dela mayor parte del reináu de Juan Carlos I, xunida al mitu del so papel prodemocráticu nel intentu de güelpe d'estáu del 23 F de 1981, caltuvieron la inercia mutista de los medios y lal sociedá al rodiu la tema.
Si los Borbones tuvieren realizao'l so llabor de figura neutral amás d'exemplu ciudadanu, nun habría la gran polémica d'anguaño. Sedríen una figura institucional más na cadarma del estáu.
Pero la conocencia de la so trayeutoria delictiva va derivando nuna conciencia social mayoritaria que recupera la llexitimidá del republicanismu, derrotáu poles armes na cabera guerra civil ente 1936 y 1939.
Dicen qu'a la tercera va la vencida.
Agora que nun hai censura, nin cortines mediátiques enforma, pue pidise públicamente la posibilidá d'un referéndum pa ecoyer la forma de la xefatura del Estáu.
Ye'l momentu teóricu, tres tantu escándalu cola familia real. Anque quiciabes nun seya'l momentu hestóricu pa la so práutica. Pola postura'l PSOE, que refugó tan siquier una comisión d'investigación sobre les finances del rei eméritu nel estranxeru y poles tensiones polítiques y sociales nes que ta somorguiada España.
De toes formes, el reló cuerre a favor del referéndum nel que se pue cumplir qu'a la tercera, vien la República Federal. Esta vegada pa quedase.