Apueste y recapitulación

d ende 1975 a esta parte desenvolvióse, ensin dulda, una lliteratura valiosa y toda una serie d’artefactos culturale que, d’una manera o otra, articulaben un mundu n’asturiano (o en gallego-asturiano). Ello dio dellos frutos: el de más valir foi el cambiu de sensibilidá hacia la llingua asturiana (el casu del gallego-asturiano ye distintu) debíu fundamentalmente a dos razones: el trabayu d’escritores, pedagogos, académicos y militantes foi decisivu a pesar de les munches contradicciones nes qu’esti movimientu de recuperación cultural incurrió; la muerte natural o la debilitación natural d’unes xeneraciones criaes nel prexuiciu llingüísticu foilo, al mio entender, muncho más.

Asturies entra nel sieglu XXI con una llingua más apreciada pola sociedá menos falada que na década de los 50 del pasáu sieglu. Dende mediaos del sieglu XIX la débil insurxencia del Estáu lliberal intentó esborrar, equí y aende, cualesquier rasgu de rexonalismu cultural. L’últimu escenariu, de momentu, de la batalla contra les peculiaridaes foi Asturies y nun parez qu’a los partidarios de la uniformación-yos fora tan mal. Consiguieron, ente otres coses, que’l grau d’oficialidá de la llingua asturiana fora mínimu y que la capacidá de tresmisión a futuros d’una llingua mancada fora tamién escasa; con too y con eso, estos partidarios de la uniformación cultural (y non solo) foron a lo llargo d’esti tiempu perdiendo apóstoles que validaben la siunrazón y güei bien puede dicise que l’asturiano (y repito, tamién el gallego d’Asturies) cuenta algo con un apreciu que perdiera mayoritariamente a mediaos del XIX.

¿Qué facer? A les sociedaes que falen llingües pequeñes nun-yos queda más que reinventase. La lliteratura (en cualesquiera de los sos formatos modernos: en llibru o per internet, xunto al microondes-llar o na televisión) sigue siendo la manera más práctica de componer una rede de solidaridá ente persones vecines. Mentes les sociedaes por causa de la globalización se faen cada vez más complexes, l’asturiana simplifícase poles mesmes causes: una sociedá onde la media d’edá ye de 50 años tien acaso a última oportunidá de reinventase (tamién culturalmente).

Ensin demasiao optimismu observo una Asturies ultraconservadora no cultural y que vive sutrumida precisamente poles contradicciones d’esi discursu ultraconservador (y tresversal, qu’apruz cuando na derecha cuando na esquierda). El casu ye qu’al mundu yá va pa cuatro o cinco décades que l’aculturación nun-y trai cuenta. A nengún sistema económicu imaxinable (y menos nel que vivimos) convién-y que desaparezan llingües o cultures particulares. El corazón humanu ye plural como nel versu de Rubén Darío y la tresculturización cuantayá que ye pauta perende.

Asturies sufre de la incapacidá d’un establishment que quixo más que nada nun se moviera. El mundu movióse así qu’así y frente a la cándida utopía falanxista (non por cándida menos gafa) los individuos saben que la forma moderna de la civilización pasa pela tresculturización. Yo soi, sí, asturianu; pero tamién español y européu. Viví bien de tiempu en Portugal y daque portugués soi (que yá lo yera por ibéricu). La mio identidá (como la de cualesquier ciudadanu asturianu) ye plural.

«Plural ha sido la secreta / historia de mi corazón», dicía Darío cuando confesaba que dacuando lloraba ensin querer. Asturies tien dellos retos futuros: preservar pa la humanidá una llingua milenaria nun ye’l menor. Otra manera, el fechu de que en Llión, Zamora y Miranda de l Douro esistan grupos de llealtá llingüística mui activos abre otres posibilidaes. Y nesta segunda transición qu’emprima a tranques y barranques, pero onde la reforma constitucional ye insoslayable, cumple que les llingües que nun tienen el rangu d’oficialidá n’España adquieran otru estatus más acordies colos derechos individuales de les persones. L’éxitu tará en consiguir convertir la identidá asturiana nuna casa habitable, nun espaciu de llibertá.

PACO RODRÍGUEZ

Un grupu d’estudiantes nel campus d’El Milán.